Ölümlə nəticələnən yol qəzasında azyaşlının diyəsi
Bir gün atam, anam və ailəmizin digər üzvləri səfərə gedərkən xalam oğlunu da ata-anasının icazəsi ilə özləri ilə apardılar. Səfər əsnasında qəza baş verir və maşında olan bütün sərnişinlər, o cümlədən xalam oğlu vəfat edir. Sığorta idarəsi hadisədə dünyasını dəyişmiş fərdlərin hamısı üçün nəzərdə tutulan məbləği ödəməyə hazırdır. Sualımız budur: Xalam oğlunun ata-anasının valideynlərimin varislərindən diyə tələb etməyə haqları varmı?
Əgər atası icazə vermişdirsə, sizin ata və ananızın öhdəsində heç bir məsuliyyət (diyə) yoxdur.
İstifadəyə yararsız su anbarlarından istifadə metodları
Keçmişdə yerli əhalinin istifadə etdikləri su anbarlarına indiki zamanda ehtiyac yoxdursa, onu söküb yerinə Quran evi inşa etmək caizdirmi?
Ehtiyat budur ki, onu bu iş üçün icarəyə verib, icarə pulunu ehtiyaclı insanlar üçün su boruları çəkməyə sərf etsinlər.
İcarə malında fəqir insanlar üçün güzəşt
Vəqf əmlaklarından istifadə edən insanların bəzisi imkansız, yoxsul, ailəli fəqir və bəzən də möhtərəm şəhid və fədai ailələrindəndir. Vəqf idarəsinin bu barədə vəqf edənin nəzərdə tutduğu məqsəddən fərqli olaraq vəqf olunmuş əmlakın icarə qiymətini aşağı salmağına icazə verirsinizmi?
Bu iş yalnız iki surətdə caizdir: 1) Sözü gedən kirayənişinlərin vəqf olunan əmlakın məqsədlərindən olduqları surətdə. 2) Onlarla uyğun olan digər vəqf əmlaklarından götürülüb sözü gedən vəfqin məqsədləri üçün sərf olunacağı surətdə.
Haram aylarda qətlin diyəsi
Ehtiyatsızlıq üzündən baş verən qətl hadisəsində diyə hansı şəkildə ödənilmədir? Qəsdən adam öldürmə hadisəsi Məhərrəm ayında baş versə və ölənin vəlisi (qan sahibi) qisasın ləğv olunmasına və yerinə diyə verilməsinə razılıq versə, diyə necə ödənilməlidir?
Haram aylarda ehtiyatsızlıq üzündən adam öldürmə hadisəsində diyənin üçdə biri ona əlavə olunur. Lakin qəsdən adam öldürmə hadisəsində isə tərəflərin razılaşdığı məbləğ meyar tutulmalıdır.
Cinsiyyətin təzir cəzasında təsiri
Qadının kişiyə nisbətən daha çox hissə qapıldığını və şeytanın vəsvəsələrinə daha çox uyduğunu nəzərə alsaq, onlara tətbiq olunan cəzaların kişilərlə bir fərqi varmi?
Təzirlərə (yüngül cəzalara) aid hallarda hər şəxsin öz əməlləri qarşısındakı məsuliyyəti onun müxtəlif amillərin təsiri altına düşmə potensialı və törətdiyi cinayətin miqdarı ilə əlaqədardır.
Polis məmurunun müttəhimlərə atəş açması
Polis məmuru ittiham olunmuş şəxsi təqib edərkən ona tərəf atəş açsa və müttəhim şəxs güllə yarasından həyatını itirsə, bu, qəsdən adamöldürmə sayılır, yoxsa ehtiyatsızlıq üzündən adamöldürmə? Hadisənin hökmü necədir?
Bu məsələ bir neçə şəkildə təsəvvür oluna bilər:1) Qaçmaqda olan şəxs, cəzası təzir olan xırda qanun pozuntusuna görə ittiham olunmuşdursa, havaya və ətrafa atəş açmaqdan başqa iş görmək olmaz. Çünki fərz etdiyimiz halda hətta cinayət sübut olunandan sonra belə, bu cəzaya məhkum olunmamalıdır. 2) Onun törətdiyi cinayətə ciddi reaksiya göstərməmək ictimai asayişi pozur və cəmiyyət üçün təhlükəlidir. Belə bir şəraitdə “əl-əshəl fəl-əshəl” qaydasından və ən aşağı mərhələlərdən istifadə etməklə ölçü götürmək lazımdır. Əgər, misal üçün, müttəhimin ayaqlarına atəş açmaqdan başqa yol qalmırsa, polis nəfəri də kifayət qədər təcrübəlidirsə, buna baxmayaraq atdığı güllə dəqiq olmamış və onun qətlinə səbəb olan yerinə dəymişdirsə, qanı hədərdir, yəni nə qisası vardır, nə də qanbahası. Çünki, şəri hakimin icazəsi ilə həyata keçirilən əməliyyatın qarşı tərəfin buna layiq olduğu halda qanbahası yoxdur.3) İctimai asayişi pozmasa da, cinayət ağır cinayətdir. Məsələn, bu kimi cinayətə (məsələn, müharibə şəraitində düşmənə silah aparan qaçaqçılara) qarşı tədbir görülməzsə, həssas məntəqələrdə onun qarşısı alınmazsa, müharibədə çox sayda itki veriləcəkdir. Belə bir şəraitdə də (qeyd olunan) şərtləri nəzərə almaqla atəş açmaq caizdir. Atəş qətllə nəticələrsə, qarşı tərəfin qanı (yuxarıda qeyd olunmuş şərtlərlə) hədərdir.
Küfr və mürtədlik ittihamı
Bir şəxs digərini irtidad (mürtəd olma) və küfrdə ittiham edir, amma bu ittihamı şəri hakimə sübut edə bilmirsə, hökmü nədir? 1) Belə halları qəzfin nümunələrindən saymaq olarmı?2) Cavabın mənfi olduğu təqdirdə onunla necə rəftar etmək lazımdır?3) İttihama məruz qalmış şəxs öz haqqından keçərsə (hakimə şikayət etməzsə) belə bir şəxsin cəzası ləğv olunurmu?
1) və 2) Qəzf yalnız iki halda: zina və ya livat etməkdə təqsirləndirmədə olur. Qalan iftira növlərinin cəzası isə təzirdir. 3) Zahirən haqq sahibinin güzəştə getməsi ilə təzir hökmü götürülür. Lakin şəri hakim belə hallarda təzirin ləğv olunmasının ictimai fəsadlarla nəticələnəcəyini mülahizə etsə, ikinci dərəcəli ünvana müvafiq olaraq təzir edə bilər.
Qətllə nəticələnən havaya atəş
Üç nəfər hərbçi ərazidəki dağılmış səngərlərdə iş görürmüş. Başqa bir hərbçi üç yüz metr məsafədən onlara tərəf bir neçə dəfə atəş açır və güllələr onlardan birinin ölümünə səbəb olur. Qatil iddia edir ki, mən onların mülki vətəndaş olduğunu düşünüb oradan dağılışmaları üçün havaya atəş açdım. Bu yolla onları qorxutmaq istəyirdim. Onlara tərəf atəş açmaq niyyətim yox idi. Lakin onun iddiasını qəbul etmək mümkün deyil. Çünki, bir neçə nəfər onların hərbçi olduqlarını ona bildirmişdilər. Qatilin o şəxsləri gördüyünü və onlara tərəf bir neçə dəfə atəş açdığını nəzərə alsaq, habelə, onlara və ya konkret bir vətəndaşa atəş açmaq istəmədiyini qəbul etsək, bu qətl hadisəsi qəsdən adam öldürmə sayılır, yoxsa yox?
Bu şəxslərə tərəf açılan atəşin onları hədəf almaq məqsədilə olduğu sübut olunmayınca, qəsdən adam öldürmə sayılmır.
Ərin razılığı arvadının cəzasının icrasında təsir qoymur
Ərli qadın zina etdiyinə görə daşqalağa məhkum edilmişdir. Əri hökmün icrasından öncə ona talaq versə, talaq ona qarşı razılıq əlaməti kimi qələmə verilərək cəzanın icrasının qarşısını ala bilərmi?
Ərin razılığı və talaq verməsi sözü gedən cəzanın icrasına mane ola bilməz.
İki nəfərin bir yorğan altında yatması
Hədislərin birində deyilir ki, əgər iki kişi, yaxud bir qadınla bir kişi bir yorğan altında görünsələr, cəzalandırılmalıdır. Sual budur: Bu iş öz-özlüyündə onların pis (əxlaqsız) fikirdə olduqlarına sübutdurmu? Bu işə cəza düşürmü? Yoxsa onların pis fikirdə olmaları sübuta yetməlidir?
Onların pis (əxlaqsız) fikirdə olmalarına əmin olmaq lazımdır.
Aborta görə qisas yoxdur
Hamilə qadın uşağını saldırmaq üçün həkimə və ya mama həkiminə müraciət etsə, o da (bu işin haram olması haqda) məlumatı ola-ola, qəsdən uşağı abort etsə, uşağa ruh verildiyi təqdirdə ondan qisas alınmalıdır, yoxsa onun boynuna kamil diyə düşür?
Bətndəki uşaq kamil olsa belə onun qəsdən öldürülməsinə görə diyə düşür, qisas alınmır. Çünki əvvəla, qisasın ümumi dəlilləri bətndəki uşağa şamil olmur. İkincisi, bətndəki uşaq diyəsinə aid fəsildə nəql olunan müxtəlif hədislərdə elə ifadələr mövcuddur ki, ya birmənalı şəkildə qəsdən adam öldürməni və yaxud istər qəsdən, istər səhvən və ehtiyatsızlıq üzündən adam öldürməni çatdırır. Sözü gedən halların hamısında açıq-aydın diyə düşdüyü qeyd olunmuşdur. Üçüncüsü, əgər bunun hansı qisimdən olmasında şübhə olduğunu fərz etsək, “hədd (cəza) və qisas tudrəu biş-şübəhat” (mövzuda şübhə olan zaman cəza tətbiq olunmur). (Burada “Dər” qaydası nəzərdə tutulur). Xüsusilə də bətndəki uşağa aid olan fəsildə görkəmli fəqihlərin arasında nadir hallardan savayı, qisasın caiz olmasına dair fitva görünməmişdir.
İrs qruplarının hamısı üçün qisas haqqı
İrsdə ikinci və üçüncü qrupların qisas almaq haqqı varmı?
Əmlakdan irs aparanların hamısının qisas almaq haqları var. Yalnız ər-arvadın qisas haqları yoxdur. Amma diyədə şərikdirlər.
