Evli kişi üçün müvəqqəti evlilik
Daimi həyat yoldaşı olan kişiyə müvəqqəti evlənmək caizdirmi? (İkinci arvadın birinci arvadla eyni məkanda və ya başqa məkanda yaşaması hallarında, məsələnin hökmünü bəyan edin.)
Eybi yoxdur. Lakin bu işi yalnız zəruri halda görsün.
Karvan xidmətçilərinin istitaəti
Həcc karvanlarında həccə gedən xidmətçilərin imkan baxımından istitaətli olmadıqlarını nəzərə alsaq, həcci necə yerinə yetirməlidirlər? Onlar vacib niyyəti etməlidirlərmi?
Karvan xidmətçiləri müstətidirlər (bu şərtlə ki, həcc müddətində öz ailə və uşaqlarının xərcinə malik olsun) və vacib həcc niyyəti etməlidirlər. Onların birinci dəfələridirsə bir kəs tərəfindən naib olub həcc yerinə yetirə bilməzlər. Bir kəsə kömək etmək üçün həccə gedənlər də bu qəbildəndir.
Əmr sahibinin qatildən qisas alınması ilə bağlı izni
Bir şəxs başqası ilə dalaşarkən onu elə yaralamışdır ki, bu kimi yaralar adətən öldürücü deyil – həkimə müraciət etməklə, müalicə olunmaqla sağalır. (Məsələn, onun bir barmağını qırmışdır.) Lakin zərərçəkən qəsdən həkimə müraciət etməmiş və müalicə olunmamışdır. (Yoxsulluq üzündən, müalicə xərclərinə gücü çatmadığından, laqeydlik və səhlənkarlıq üzündən və ya inadkarlıqdan da ola bilər.) Nəticədə yarada çürümə (infeksiya) baş vermiş və bədənin digər yerlərinə keçərək zərərçəkənin ölümünə səbəb olmuşdur. Bunları nəzərə almaqla sual budur ki, sözü gedən qətl hadisəsi "qəsdən adam öldürmə" sayılır və ondan qisas alınmalıdır, yainki, öldürmək məqsədilə vurmadığına görə "ehtiyatsızlıq üzündən qətl" sayılır? Yaxud da ümumiyyətlə qətl hadisəsi ona aid edilmir və o, sadəcə yetirdiyi xəsarətə uyğun olaraq dəyən zərəri ödəməyə və ya diyə verməyə məhkum olunmalıdır?
Sualda fərz olunanlara əsasən, xəsarət yetirən şəxs qəsdən bunu etdiyi təqdirdə üzv qisasından əlavə, səhvən etdiyi təqdirdə isə üzvün diyəsindən əlavə nə isə ödəməyə zamin deyil.
Vətənlə təhsil aldıqları yer arasında gediş-gəlişdə olan tələbələr
Hər il Məşhəd şəhərindən olmayan tələbələr Məşhəd universitetinə qəbul olurlar. Onlardan bəzisi Xorasan vilayətinin şəhərlərindəndir ki, adətən hər həftə öz vətənlərinə qayıdırlar. Onların təhsil aldıqları yerlə vətənləri arasındakı məsafə şəri məsafədən çoxdur. Təhsil illərində bu gediş-gəlişlər davam edir. Məsələn, şənbədən çərşənbəyə kimi Məşhəddə olur, qalan iki günü isə vətənlərinə qayıdırlar. Bu tələbələrin namaz və orucla bağlı şəri vəzifələri nədir?
Təhsil üçün uzun müddət qaldıqları məkan vətən hökmündədir. Buna görə də bu məsələ kəsirus-səfərə aid deyil. Belə tələbələr həm vətənlərində, həm də təhsil aldıqları yerdə namazlarını tamam yerinə yetirməli və oruclarını tutmalıdırlar. Lakin həftədə bir dəfə bu iki məntəqə arasında etdiyi səfərdə yol boyu əncam verdikləri namaz və orucları müsafir hökmündədir
Ərin öz arvadının bağışladığına qayıtmasından xəbərsiz olması
Mən yüz ədəd “Bahari azadi” qızıl sikkəsini bağışlamaqla ərimdən xül’i talaq aldım. İddə dövründə dəftərxana müdirinə yazılı şəkildə öz bağışladığıma döndüyümü (bağışladığım sikkələri geri almaq istədiyimi) bildirdim. Lakin indi başa düşmüşəm ki, dəftərxana müdiri unutqanlıq üzündən mənim qanuni dönüşümü dəftərdə qeyd etməmişdir. Dönüşün hökmü nədir? Mənim mehriyyə almağa haqqım varmı?
İddə zamanı öz bağışladığınız məbləğə dönmüş və bu barədə ərinizə məlumat vermişsinizsə, öz bağışladığınızı geri almağa haqqınız var. Əgər iddə sona çatana kimi ona məlumat verməmişsinizsə, kifayət deyil (geri almağa haqqınız yoxdur). Dəftərxana müdiri bu işi öhdəsinə götürmüş və işinə laqeyd və məsuliyyətsiz yanaşmışdırsa, zamindir.
Tikişi olan ayaqqabılarla ehram
Tikişi olan və ayaqların üstünü örtməyən ayaqqabı ilə ehram bağlamaq caizdirmi?
Bəli, caizdir. Lakin yaxşı olar ki, kişilər ehram halında belə ayaqqabı geyməsinlər.
Qadınların aylıq adət zamanı məsciddə olmaları
Tehranda qadınlar məsciddə keçirilən yas məclislərində iştirak edirlər. Onların bəziləri aylıq adət (heyz) vaxtlarında olsalar da bunun hökmünü bilməməzlik üzündən elə o halda məscidə gedirlər. Bəzən mərasim sona çatandan sonra xalçanın nəcis olduğunun şahidi oluruq. Bu barədə mübarək nəzəriniz nədir?
: Qadınların aylıq adət vaxtlarında məsciddə dayanmaqları haramdır. Məscidin xalçası nəcisə bulaşarsa onu paklamaq vacibdir. Bu məsələdən agah olmayanları hökmlərlə tanış etmək lazımdır.
Zəruri hallarda qəbrin açılmasının caizliyi
15 yaşlı qız uşağı yal qəzasında dünyadan getmişdir. Onu torpağa tapşırdıq. Bir müddətdir ki, qohumları, tanışları, xüsusilə də böyük bacısı daim onun yuxuda belə deyib israr etdiyini görür ki, “Gəlsin məni buradan aparsın, mən diriyəm”. Bu yuxular o qədər təkrar olunub ki, mərhumun ailəsinin ruhi vəziyyəti təhlükə altındadır. Onların sağlamlığı aradan gedib. Qəbri açıb bu işə aydınlıq gətirməyə icazə verirsinizmi?
Bu ailənin ciddi narahatlığından doğan zərurətə görə (sual verilən şəraitdə) hörmətsizlik sayılmır, ehtiyata riayət etməklə (qəbrin minimum açılması ilə) caizdir.
Tikili süni bədən üzvlərindən istifadə
Ehram halında tikilmiş dəri parça ilə bədənə bağlanan süni ayaq və əllərdən istifadə etməyin kəffarəsi varmı?
Eybi yoxdur və kəffarəsi də yoxdur.
Şəxsi mənzilə ehtiyacı olan şəxsin istitaəti
Şəxsi mənzilə ehtiyacı olan şəxs istitaətli olurmu?
Mənzilə ehtiyacı varsa, o pulu mənzil almağa sərf edə bilər, bu halda istitaətli olmayacaqdır.
Həcc növbəsi yetişməzdən qabaq vəfat etmək
Bir şəxs on il qabaq Beytullahil-həramın həcci üçün növbəyə yazılmış, lakin 1366 - cı ildə Allahın rəhmətinə qovuşmuşdur. Bu il o mərhumun həcc növbəsi yetişmişdir. Xahiş edirik, onun varislərinin vəzifəsini və mərhumun öhdəsində olan vəzifənin necə götürülməsini bəyan edəsiniz. Digər tərəfdən, bu vəsaitdən istifadə etmək necədir?
Əgər Məkkəyə getmək üçün növbə gözləməkdən başqa bir yolu olmamışdırsa, belə bir kəs istitaətli olmamışdır və sözü gedən vəsait irs malından sayılır. Amma ehtiyat etmək istəsələr, az məbləğə “miqati həcc” ala bilərlər. Bu şərtlə ki, az yaşlı uşağı olmasın və ya olarsa böyüklərin səhmindən götürsünlər.
Müamilədə qoyulan şərtin müştərinin varislərinə keçməsi
Arxın kənarında torpaq sahəsinin sahibi olan bir nəfər, torpaq sahəsi arxın kənarında olmayan bir şəxslə torpaqlarını dəyişirlər. Bu şərtlə ki, torpaq sahəsi arxın kənarında olan şəxs hər il arxı təmizləsin, torpağını çıxarsın və qiyamət gününə kimi həmişəlik bu işi yerinə yetirsinlər. O, bu şərtinə əməl edir. Ondan sonra oğlanları da bu işi yerinə yetirirlər. Hal-hazırda oğlanlarından sonra növbə nəvələrinə çatmışdır ki, onlar bu şərtə əməl etmirlər. Bu nəvələrin öz ata-babalarının qoyduqları şərtə əməl etmələri vacibdirmi?
Müştəri və ya mübadilədəki qarşı tərəf olmayan bir şəxsin öhdəsinə şərt qoymaq şəri baxımdan qanuni deyildir.
Vəqfin əhəmiyyəti
Müasir dünyada təlim və tərbiyə istiqamətində ali elmi-tədqiqat mərkəzlərinin əhəmiyyətini və bu mərkəzlərin insanların yardımına ciddi ehtiyacı olduğunu, habelə vəqf kimi gözəl adətin əhəmiyyətini nəzərə almaqla xahiş edirik ki, belə mərkəzlərin istifadəsi üçün edilən vəqf barəsində öz nəzərini yazasınız.
Vəqf İslam dinində Peyğəmbəri-əkrəmin (səlləllahu ələyhi və alih) zamanından mövcud olan mühüm sünnətlərdən biridir və məsum İmamlar (əleyhimus-səlam)-ın yaşadıqları əsrlərdə diqqət mərkəzində olmuşdur. Onun barəsində İslami hədislərdə saysız-hesabsız təkidlərə rast gəlinir. Tarix boyu vəqf vasitəsi ilə son dərəcə əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Elmi, tibbi mərkəzlərin, dini mədrəsələrin və ictimai xeyirxah əməllərin çoxu bu yolla işıq üzü görmüşdür. Dünya müsəlmanları vəqfin bərəkətindən saysız-hesabsız bəhrələr almış və alırlar. Bir hədisdə deyilir ki, bir şəxs İmam Sadiqdən (əleyhis-səlam) soruşdu:- İnsanın ölümündən sonra nə kimi şeylər ona yetişə bilər?İmam belə cavab verdi:- Bir kəs xalqın arasında gözəl sünnət və adət qoysa, hər kəs ona əməl etsə əcr və mükafatı onun üçün də olacaqdır. Bu sünnətə əməl edənlərin mükafatı da bununla azalmayacaqdır. Digəri budur ki, insan özünün cari (həmişəlik davam edən) bir sədəqəni (vəqf olunan hər bir şeyi) özündən yadigar qoyur ki, onun əsər və xeyir-bərəkətləri davam edəndir. Bu cari sədəqələr başqa aləmdə (axirətdə) onun qurtuluşuna səbəb olacaqdır. Bəzi imansız və məlumatı olmayan insanların vəqf olunanlardan sui-istifadə etmələri, onun simasını bir çox insanların nəzərində tərsinə qələmə verməsinə baxmayaraq, biz tarix boyu minlərlə fayda və müsbət nəticəsi olan bu böyük və bərəkətli İslam adətinin bəzi yadfikirlilərin sui-istifadələrinə görə unudulmasına icazə verməməliyik. Əksinə, bu sui-istifadələrin qarşısını almaq lazımdır və bu iş tamamilə mümkündür. Bir çox məscidlərin, mədrəsələrin, elmi mərkəzlərin, xüsusilə də Məsum İmamların (əleyhimus-səlam) müqəddəs ziyarətgahlarının təmir və abadlaşdırılması belə vəqflərin bərəkətindəndir. Bu gün belə gözəl İslami sünnət və adətə daha çox əhəmiyyət verilməli, xüsusilə də elmi və mədəni-maarif mərkəzləri üçün ondan istifadə edilməlidir. Şübhəsiz, bu mərkəzlərdə yetişən bir alim hər hansı bir xidmət göstərərsə, ona aid olan vəqflərin baniləri bu və ya digər dünyada ondan bəhrələnəcəklər. Allah-taala hamını İslamın həqiqi adətlərini dirçəltməkdə müvəffəq etsin!
Məsciddən verilən azan səsinin çoxaldılması
Məscidin qonşularının etiraz etdikləri və azan səsinin onların narahatçılığına səbəb olmasını bildirdikləri halda, məscidin azan səsini çoxaltmaq, xüsusilə də sübh azanı vaxtı bunu etmək caizdirmi?
Azan səsini adi və normal həddə çoxaltmağın eybi yoxdur və qonşular azan səsinə mane ola bilməzlər.
