هرگاه شخص مستطيع حج بجا نياورد، سپس توانايى جسمانی‌اش را از دست بدهد، به‌طوری‌که نااميد باشد از این‌که خودش بتواند به سفر حج برود، بايد شخص ديگرى را نايب كند و از طرف خود به حج بفرستد.
اگر قبلاً مستطيع بوده و قادر به رفتن مکه نيز بوده‌ايد و نرفته‌ايد، حج بر شما واجب شده و به هر شكل ممكن بايد به حج برويد و اگر مأيوس از ترك اعتياد هستيد بايد نايب بگيريد، ولى اگر قبلاً استطاعت نداشته‌ايد در فرض مذكور مستطيع نيستيد؛ مگر آن‌که بتوانيد، هرچند با ترك اعتياد، اجازه بگيريد و به حج برويد.
استطاعت زمانى به معنای داشتن وقت كافى براى رسيدن به مکه و انجام اعمال حج.
افراد نابينا اگر همراه نداشته باشند، معمولاً مستطيع نيستند و اگر قبلاً استطاعتى نداشته‌اند، لزومى ندارد كسى را به‌جا خود بفرستند؛ مگر این‌که خودشان مايل باشند.
اگر زن مستطيع است نمى‌تواند نوبت خود را به شوهرش بدهد، ولى اگر چنين كند، حج شوهرش صحيح است؛ هرچند زن گناه كرده و حج بر ذمّه او باقى مى‌ماند.
استطاعت جسمانى یعنی، داشتن توانايى جسمانى براى انجام اعمال و مناسك حج.
هرگاه براى حج ثبت‌نام كند و پيش از آن‌که نوبتش فرارسد از دنيا برود، مستطيع نبوده و فيش حج او در صورت فوت متعلّق به ورثه است؛ مشروط بر این‌که جز از طريق نام‌نویسی قادر بر حج نبوده باشد. البته اگر ورثه بخواهند احتياط كنند، مى‌توانند حج ميقاتى به مبلغ كمترى براى او بگيرند، مشروط بر این‌که آن مرحوم صغيرى نداشته باشد، يا اگر صغير دارد از سهم كبير بردارند.
اگر تنها وعده بوده، اداى آن واجب نيست؛ امّا بدون شك عمل به آن مستحب مؤكّد است، ولى چنانچه آن را جزئى از مهريّه قرار داده‌اید، يا شرط ضمن العقد بوده، بايد به آن عمل كنيد.
شخصى كه از سال‌ها قبل مستطيع بوده و فعلاً مسافرت با هواپيما، به خاطر كسالتى كه دارد، براى او امكان‌پذير نيست و عزيمت به اين سفر روحانى با غير هواپيما نيز ممكن نباشد، بايد نايب بگيرد، مگر این‌که اميد بهبودى داشته باشد، كه بايد صبر كند و اگر در اين فاصله فوت كند، بايد از اصل مال وى حج او را بجا آورند، ولى اگر از سال‌های قبل استطاعت نداشته، مستطيع نشده است.
يكى از شرايط استطاعت آن است كه شخص مستطيع مخارج خانواده‌اش را تا بازگشت از سفر حج داشته باشد؛ هرچند بعضى از آن‌ها واجب النّفقه او نباشند؛ و به عبارتی تأمین مخارج كسانى كه خرج آن‌ها در طول مدّت حج شرعاً يا عرفا بر او لازم است.
اگر بعد از مردن شوهر، شغل يا زراعت، يا صنعت، يا پس‌اندازى كه بتواند پس از بازگشت از حج زندگى خود را با آن اداره كند نداشته باشد، مستطيع نمى‌شود؛ هرچند ارثى كه برده جوابگوى هزينه‌هاى حج باشد.
