هرگاه زنى، كه در حيات شوهر استطاعت مالى نداشته، شوهرش را از دست بدهد و پس از مرگ شوهر، به‌واسطه ارثى كه از شوهر به او رسيده، استطاعت مالى پيدا كند، ولى براثر بيمارى قادر بر رفتن به حج نباشد، مستطيع نشده و حج بر او واجب نيست.
چنانچه جدا شدن از آن طفل، خطر جانى يا بيمارى شديدى براى بچه داشته باشد، يا سبب عُسروحرج براى ديگران شود، مستطيع نيست.
اگر خانه خدا (فرضاً) يك سال به‌اندازه كافى زائر نداشته باشد، بر حاكم شرع واجب است عدّه‌اى را با هزينه بیت‌المال به حج بفرستد؛ هرچند حج واجب خود را انجام داده باشند.
استجازه كردن لازم نيست؛ ولى اگر استجازه كند و اجازه دهند و ساير شرايط را داشته باشد مستطيع مى‌شود و در فرض عدم استجازه اگر برود صحيح است ولى كار خلافى كرده است.
هرگاه شخص مستطيع حج بجا نياورد، سپس توانايى جسمانی‌اش را از دست بدهد، به‌طوری‌که نااميد باشد از این‌که خودش بتواند به سفر حج برود، بايد شخص ديگرى را نايب كند و از طرف خود به حج بفرستد.
درصورتی‌که برای او یا اطرافیان مشقت زیادی داشته باشد مستطیع نیست ولی می‌توانند برای او نائب بگیرند.
بدون شك ثواب‌های عظيم و فوق‌العاده‌اى كه براى حج در احاديث آمده و همچنين كيفرهاى سختى كه براى ترك آن در قرآن مجيد و روايات اسلامى ذکرشده، همه به خاطر اسرار و فلسفه‌هاى مهمی است كه اين عبادت بزرگ اسلامى دارد. قرآن مجيد در يك جمله كوتاه و بسيار پرمعنا، درباره حج مى‌فرمايد: «(لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ)؛ (مردم را دعوت به حج كن) تا شاهد منافع گوناگون خويش باشند!». اين منافع، فراوان است كه در روايات معصومين: به آن اشاره‌شده، ازجمله:1. آثار اخلاقى؛ تربيت نفوس، تهذيب اخلاق، تقويت پايه‌هاى تقوا و خلوص ازجمله آثار اخلاقى حج است. تعبيرى كه در احاديث بالاآمده بود كه حج مقبول سبب مى‌شود انسان از تمام گناهانش خارج شود و همانند روزى گردد كه از مادر متولّد شده، دليل روشنى براى تأثير حج بر پاكى دل و صفاى روح و زدودن آثار گناهان یک‌عمر است. البتّه اين فايده بزرگ اخلاقى هنگامى به دست مى‌آيد كه زائران بیت‌الله الحرام به اسرار اعمال و مناسكى كه انجام مى‌دهند، دقیقاً توجّه داشته باشند تا هر قدمى كه برمى‌دارند قدمى به‌سوی خدا و معبود و محبوب حقيقى باشد و اين عبادت بزرگ و پرمحتوای براى آنان به‌منزله «تولّد دوباره» گردد.كسانى كه با توجّه به اسرار اين عبادت و با نهايت خلوص نيّت، اين مراسم بزرگ روحانى را انجام مى‌دهند، آثار عميق آن را در درون جان خود تا پايان عمر احساس مى‌كنند و هر زمان به ياد خاطره‌هاى اين سفر روحانى و صحنه‌هاى مملو از روحانیت و صفا و اخلاص بيفتند، روح تازه‌اى در آن‌ها دميده مى‌شود (اين، اثر تربيتى و اخلاقى حج است).2. آثار سياسى؛ كه در كنار آثار تربيتى حج قرار دارد بسيار مهم است؛ چراکه حج ـ اگر همان‌گونه كه اسلام دستور داده و ابراهيم بت‌شکن، جهانيان را به آن فراخوانده انجام شود ـ سبب عزت مسلمين و تحكيم پايه‌هاى دين و وحدت كلمه و مايه قدرت و شوكت در برابر دشمنان و برائت از مشركين جهان خواهد شد و اين كنگره عظيم الهى، كه هرسال در كنار خانه خدا تشكيل مى‌شود، بهترين فرصت را به مسلمانان براى بازسازى نيروهاى خويش و تقويت پايه‌هاى اُخوّت و برادرى و خنثى كردن توطئه‌ها و نقشه‌هاى دشمنان اسلام در طول يك سال مى‌دهد.ولى متأسفانه همان‌گونه كه گروهى از مسلمين به عمق فلسفه اخلاقى حج نمى‌رسند، از فلسفه سياسى آن نيز بی‌خبرند. تنها به ظواهر قناعت مى‌كنند و از روح اين عبادت بزرگ غافل‌اند و به گفته يكى از سياستمداران بيگانه: «واى به حال مسلمانان اگر معنى حج را نفهمند و واى به حال دشمنان اسلام اگر مسلمين معنى حج را بفهمند!».3. «آثار علمى و فرهنگى»؛ يكى ديگر از آثار مهم حج، كه در روايات معصومين: به آن اشاره‌شده، آثار فرهنگى آن است، چراکه آثار رسول الله 9 و ائمّه معصومين: در جای‌جای مکه و مدينه و مواقفِ حج به چشم مى‌خورد و حضور دانشمندان بزرگ اسلامى از تمام كشورها، اعم از علماى بزرگ دينى و اساتيد فنون ديگر و گويندگان و نويسندگان، كه همه‌سال در حج شركت دارند، فرصت خوبى به همه مسلمين جهان براى مبادله اطلاعات و دانستنی‌ها در تمام زمينه‌هاى دينى و علمى مى‌دهد و از همه گذشته، آگاهى خوبى از وضع همه مسلمين جهان در آن محيط پيدا مى‌شود كه اگر براى اين كار نيز برنامه‌ریزی شود آثار عظيم آن در جهان اسلام همه‌ساله ظاهر مى‌گردد.4. در روايات اسلامى «فلسفه اقتصادى» نيز يكى از اسرار و اهداف حج شمرده‌شده است. ممكن است كسانى تصوّر كنند كه حج با مسائل اقتصادى چه‌کار دارد؟ ولى وقتى توجّه مى‌كنيم كه مهم‌ترین مشكل مسلمين امروز همان وابستگى اقتصادى آن‌ها به دشمنان اسلام است و در كنار مراسم حج مى‌توان كنگره‌ها و سمينارهاى عظيمى از اقتصاددانان جهان اسلام به وجود آورد و مسلمين را از اين نظر از زير سلطه اجانب رهايى بخشيد، اهميت اين موضوع روشن مى‌شود.
اگر با پول تریاک مستطیع شده، مستطیع نیست ولی اگر با پول حلال مستطیع شده و با این پول به حج رفته، حجش صحیح است.
اگر زن مستطيع است نمى‌تواند نوبت خود را به شوهرش بدهد، ولى اگر چنين كند، حج شوهرش صحيح است؛ هرچند زن گناه كرده و حج بر ذمّه او باقى مى‌ماند.
يكى از شرايط استطاعت «رجوع به‌کفایت» است، يعنى پس از بازگشت از سفر حج، تجارت، يا زراعت، يا صنعت، يا منفعت ملك (مثل باغ و مغازه) يا شغلى كه حقوق ماهيانه به او بدهند، يا قدرت بر كسب لايق به حالش، يا پس‌انداز و مانند آن، داشته باشد؛ به‌طوری‌که براى گذران زندگى به‌سختی و مشقّت نيفتد.
بر هر شخص مستطيعى واجب است یک‌بار در طول عمر خود حج بجا آورد و اين حج را حجةالاسلام مى‌گويند.
سعي کنيد هميشه به ياد خدا باشيد و به دوستان و همسفران خود کمک کنيد و با اين ديد که ممکن است اين زيارت، آخرين زيارت شما باشد، بيشترين استفاده را ببريد و مطابق آداب زيارت که در مفاتیح آمده عمل فرمایید. خوب است جهت تعجیل در ظهور امام زمان عجل الله فرجه دعا کنید و همچنین از خداوند متعال بخواهید که معرفت خود و اولیایش را نصیب و روزیتان فرماید و مخصوصا طلب عافیت و عاقبت به خیری نمایید.
