Fiqh və üsuldan başqa digər elmlərə sahib olmaq – bu elmlərin hökmlərin qavranmasında və mövzuların düzgün anlamında təsiri olan hallar istisna olmaqla – bir fəqihə digərindən üstünlük verilməsinə səbəb olmur.
Ehtiyat budur ki, ilk əvvəldə meyyitə təqlid olunmasın. Lakin əməl etdiyi və ya əməl etmək üçün fitva aldığı məsələlərdə meyyitə təqliddə qalması caizdir.
"Meyyitə təqliddə qalmaq" məsələsində diri müctəhidə təqlid etməlidir. Belə ki, onun hazırkı müctəhidinin fitvası (meyyitə) təqliddə qalmağın caiz olmasıdırsa, keçmişdə əməl etdiyi əməllər səhihdir.
Yalnız əməl etdiyi məsələlərdə ona təqliddə qala bilər.
Bizim "Ənvarul-fəqahət" kitabına müraciət edin.
Əlbəttə, bu mümkündür. Mümkünlüyünün ən yaxşı dəlili bunun həyatda baş verməsidir. Biz elmiyyə hövzələrində bunun şahidiyik.
Ələm olmaq yalnız üsul elmində agahlıq və ələmiyyətlə əldə olunmur; bundan başqa şərtləri vardır.
Əgər məqsədiniz, ehtiyat yolunu hər ikisi fəqahətdə bərabər olan iki müctəhiddən almaqdırsa, eybi yoxdur.
Əgər məqsəd mütləq ehtiyatdırsa, gərək bütün nəzəriyyələrə baxsın. Lakin məqsədi mərcəiyyət ehtimalı verilən müctəhidlər arasında ehtiyatdırsa, təkcə diri olan alimlərin nəzərlərini öyrənmək, onun üçün kifayətdir.
Risaləyə əməl etməyin caizliyini bildirən aşkar yazı digərlərini inkar etmək demək deyil. Digərlərinin də bərabər şəraitdə olması, belə ki, hər iki nəfərə və ya bir neçə nəfərə təqlid etməyin caiz olması mümkündür. Amma əgər bir kəs öz risaləsinin əvvəlində yazsa ki, “yalnız bu risaləyə əməl olunmalıdır və bundan başqasına əməl etmək caiz deyil”, bunun mənası digərlərini inkar etməkdir. Hansı ki, kiminsə risalənin müqəddiməsində belə bir şey yazdığını əsla görməmişik. 2Gözəl bəyan qabiliyyətinin insanın tanınmasında rolu olması doğrudur. Lakin bir kəsin gözəl danışıq qabiliyyəti olması və onun elmi məqamı məchul qalsa, araşdırmalardan sonra da onu elmi məqamı aydınlaşmasa, camaatın onunla əlaqədar heç bir vəzifəsi yoxdur. Bu, kəşf olunmamış xəzinəyə bənzəyir ki, camaatın bu barədə heç bir vəzifəsi yoxdur.
Qazı müctəhiddirsə öz rəyinə uyğun hökm etməlidir. Əgər zərurət üzündən qeyri-müctəhid mühakimə mənsəbinə təyin edilərsə öz mərcəyi-təqlidinin rəyinə əməl etməlidir. İslam hökumətinin qanunu ilə mərcəyi-təqlidinin rəyi arasında qarşılıqlı ziddiyyət yaranarsa, bu halda ehtiyata əməl etmək mümkün olarsa, ehtiyata əməl etmək daha üstündür. Mümkün olmasa və ya zərər-ziyana, üsr-hərəcə (çətinliyə, məşəqqətə) səbəb olarsa, ümumi və ictimai məsələlərdə İslam hökumətinin qanunlarına üstünlük verilməlidir. Xüsusi məsələlərdə isə öz mərcəyi-təqlidinin rəyinə əməl etməlidir.
