جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

امربه‌معروف و نهی از منکر واجب کفائی است، باید به‌صورتى باشد که خلاف شرعى در آن پیش نیاید و به زبان خوش و منطقى انجام گیرد و اگر به‌اندازه کافی امربه‌معروف کننده از جنس موافق باشد لزومی ندارد جنس مخالف اقدام کند.

امربه‌معروف و نهى از منكر بر تمام افراد عاقل و بالغ با شرايط زير واجب است: 1- كسى كه مى‏خواهد امرونهی كند بايد يقين داشته باشد كه طرف مقابل مشغول انجام حرام يا ترك واجبى است. 2- احتمال دهد كه امرونهی او اثر دارد، خواه اثر فورى داشته باشد يا غير فورى، كامل يا ناقص، بنابراين اگر بداند هيچ اثر نمى‏كند واجب نيست. 3- در امرونهی او مفسده و ضررى نباشد، پس اگر بداند يا خوف اين باشد كه امر يا نهى او، ضرر جانى يا عرضى و آبرويى يا مالى قابل توجّه نسبت به او يا بعضى از مؤمنين مى‏رساند واجب نيست، ولى اگر معروف و منكر از امورى باشد كه شارع مقدّس اسلام اهميت زيادى به آن مى‏دهد (مانند حفظ اسلام و قرآن و استقلال ممالك اسلامى، يا حفظ احكام ضرورى اسلام)، بايد اعتنا به ضرر نكند و با بذل جان و مال در حفظ آن‌ها بكوشد.

اگر براى امربه‌معروف و نهى از منكر لازم شود كه متوسّل به ضرب‌وجرح يا اتلاف اموال و بالاتر از آن گردد در اين صورت هیچ‌کس بدون اجازه حاكم شرع حقّ اقدام ندارد، بلكه بايد اصل كار و مقدار و اندازه آن طبق ضوابط اسلامى با نظر حاكم شرع تعيين گردد

مواردی که نیاز به اذن حاکم شرع ندارد عبارت است:1. بخواهد شخص را نصیحت نماید و با زبان و دل او را تشویق به ترک گناه یا انجام واجب نماید.2. چنانچه بخواهد به خاطر امربه‌معروف و نهی از منکر با شخص قطع ارتباط نماید و با او مراوده نداشته باشد.3. جایی که شخص با زبان نرم نصیحت کرده و تذکر داده اما اثر نداشته و بخواهد با کلمات تند و خشن او را از گناه بازدارد یا او را به انجام واجب وادار نماید.4. درصورتی‌که برای امر معروف و نهی از منکر بخواهد وسایل گناه را از دسترس بودن شخص خارج نماید.5. جایی که بخواهد بازور امربه‌معروف و نهی از منکر نماید مثلاً جلوی شخص را بگیرد تا او نتواند گناه انجام بدهد.

امربه‌معروف و نهى از منكر مراتبى دارد كه بعضى از اين مراتب، احتياج به اجازه حاکم شرع ندارد و بعضى از موارد آن احتیاج به اذن حاکم شرع دارد.

هرگاه بدعتى در اسلام واقع شود (مانند منكراتى كه دولت‌های ناصالح به نام اسلام انجام مى‏دهند) بر همه، مخصوصاً علماى دين واجب است حق را اظهار و باطل را انكار كنند و اگر سكوت علماى دين موجب هتك مقام علم، يا سوءظن به علماى اسلام شود، اظهار حق به هر نحوى كه ممكن باشد واجب است، هرچند بدانند تأثیر نمى‏كند.

هرگاه ادامه رابطه با آن‌ها مفسده داشته باشد و يا ترك آن موجب نهى از منكر آنان شود مى‌توان موقّتآ آن را ترك كرد. در غير اين دو صورت، بايد در حدّ واجب صله‌رحم كرد و درعین‌حال امربه‌معروف و نهى از منكر با زبان خوش فراموش نشود.

انتقاد اگر با پيشنهاد توأم باشد، به‌یقین بهتر است؛ ولى اگر انتقادكننده نتواند پيشنهادى مطرح كند، بازهم از باب امربه‌معروف‏ و نهى از منكر بايد وظيفه خود را انجام دهد.

اين مرحله از امربه‌معروف و نهى از منكر بلكه به‌طورکلی مرحله فيزيكى و برخورد با مجرمين بر عهده حكومت اسلامى است و افراد ديگر حق دخالت ندارند و هرگاه كسى خودسرانه اين كار را كند قصاص دارد.

مردم به‌عنوان حامیان حکومت و بازوهاى دولت اسلامى و نیز به‌عنوان نظارت و امربه‌معروف و نهى از منکر و نصیحت و ارشاد، در حکومت نقش دارند.

خبرنگار هم طبق ضوابط امربه‌معروف می‌تواند عمل کند; درجایی که احتمال تأثیر وجود دارد و ضررى بر آن مترتّب نمی‌شود و منکر بودن آن مسلّم است، باید به وظیفه امربه‌معروف و نهى از منکر عمل کند. مگر این‌که شغل او (که به‌عنوان یک واجب کفایى عمل می‌کند) به خطر افتد; در این صورت می‌تواند این کار را به‌طور غیرمستقیم انجام دهد; یعنى به‌وسیله دیگران.