جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

كسى كه وقوف اضطرارى عرفه و اضطرارى شبانه مشعر را درك كند (يعنى قسمتى از شب دهم را در عرفات و قسمتى ديگر را در مشعر وقوف كرده و قبل از طلوع صبح به منى رفته) درصورتی‌که عذر داشته و وقوف اختيارى عرفه را از روى عمد ترك نكرده باشد، حج او صحيح است؛ امّا اگر عذر نداشته و عمداً وقوف اختيارى عرفه را ترك كرده، حجش باطل است و چنانچه وقوف اختيارى مشعر (وقوف بين الطلوعين) را عمداً ترك كرده باشد حج او صحيح است، ولى يك گوسفند كفّاره دارد و اگر از روى جهل وقوف عرفه را ترك كرده باشد، حج او بنا بر احتياط واجب باطل است.

كسى كه فقط وقوف اضطرارى شبانه مشعر را درك كند (يعنى شب دهم به مشعرالحرام رسيده و قبل از طلوع صبح به منى كوچ كرده است) اگر وقوف عرفات را عمداً ترك كرده باشد حج او باطل و اگر از روى عمد نباشد، بلكه به سبب عذر باشد، در اين صورت نيز حج او اشكال دارد.

مشعرالحرام، كه نام ديگرش «مُزْدَلِفَه» مى‌باشد، محل معروفى است ميان منى و عرفات (و حدود آن بين كوه مِأْزَمَيْن و حِياضْ و وادى محسّر مى‌باشد) و بر کسانی كه حج بجا مى‌آورند واجب است بعد از وقوف به عرفات به انجام‌ كوچ كنند و احتياط آن است كه در صورت امكان، كوچ كردن به مشعر را به تأخیر نيندازند.

وقوف از طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعرالحرام واجب است، بلكه احتياط واجب آن است كه شب را نيز در انجام‌ بماند و مقدارى ذكر خدا بگويد و واجب است براى تمام این‌ها نيّت كند و قصد قربت داشته باشد.

وقوف در مشعرالحرام ركن است؛ يعنى هر كس آن را عمداً ترك كند حج او باطل مى‌شود و همین‌که مقدارى از بين‌الطلوعين را وقوف کند، وقوف رکنی را درک کرده است البته ماندن تمام فاصله ميان طلوع صبح تا طلوع آفتاب در مشعرالحرام واجب است (و حتّى ماندن در شب عيد نيز بنا بر احتياط، واجب مى‌باشد)، ولى هرگاه شب را به‌تنهایی در انجام‌ بماند، براى صحيح بودن حج او كافى است؛ امّا همان‌طور كه گفتيم اگر از روى عمد باشد گناه كرده و بايد يك گوسفند كفّاره دهد.

حج آن‌ها صحيح است.

يك نيّت براى همه كافى است.

در مواردى كه اين اعمال را مقدّم مى‌دارد احتياط واجب آن است كه محرم به احرام حج شود، سپس آن‌ها را انجام دهد.

در وقوف به عرفات چند چيز مستحب است.1. با طهارت بودن در حال وقوف.2. غسل نمودن و بهتر آن است كه نزديك ظهر باشد.3. آنچه موجب تفرّق حواس است از خود دور سازد؛ تا قلب او متوجّه درگاه الهى گردد.4. در پايين كوه و در زمين هموار وقوف كند، زيرا بالا رفتن از كوه مكروه است.5. نماز ظهر و عصر را اوّل وقت به يك اذان و دو اقامه به‌جا آورد.6. قلب خود را متوجّه خدا ساخته و حمد الهى و تهليل و تمجيد نموده و ثناى پروردگار را به‌جا آورد. پس‌ازآن، صد مرتبه «الله‌اکبر» بگويد و صد مرتبه سوره توحيد را بخواند و آنچه خواهد دعا نمايد و از شيطان رجيم به خدا پناه برد.7. اين دعا را نيز بخواند:«اَللّهُمَّ رَبَّ الْمَشاعِرِ كُلِّها، فُکَّ رَقَبَتِي مِنَ النّارِ، وَ اَوْسِعْ عَلَىَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ، وَ ادْرَأْ عَنِّي شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الاِْنْسِ. اَللّهُمَّ لاتَمْكُرْبىü، وَ لاتَخْدَعْنِىü، وَ لاتَسْتَدْرِجْنِىü، يا اَسْمَعَ السّامِعِينَ، وَ يا اَبْصَرَ النّاظِرِينَ، وَ يا اَسْرَعَ الْحاسِبِينَ، وَ يا اَرْحَمَ الرّاحِمِينَ. اَسْألُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى محمد وَ آلِ محمد، وَ أَنْ تَفْعَلَ بِي (كذا و كذا)» و حاجت خود را نام ببرد، سپس دست به آسمان بردارد و بگويد:«اَللّهُمَّ حاجَتِي اِلَيْکَ، الَّتىü اِنْ اَعْطَيْتَنِيها لَمْ يَضُرَّنِي ما مَنَعْتَنِي، وَ اِنْ مَنَعْتَنِيها لَمْ يَنْفَعْنِي ما اَعْطَيْتَنِي، أَسْأَلُکَ خَلاصَ رَقَبَتِي مِنَ النّارِ. اَللّهُمَّ إنِّي عَبْدُکَ، وَ مِلْکُ ناصِيَتِي بِيَدِکَ، وَ أَجَلِي بِعِلْمِکَ، أَسْأَلُکَ أَنْ تُوَفِّقَنِي لِما يُرْضِيکَ عَنِّي، وَ اَنْ تُسَلِّمَ مِنِّي مَناسِكِي، الَّتي اَرَيْتَها خَلِيلَکَ اِبْراهِيمَ 7، وَ دَلَلْتَ عَلَيْها نَبِيَّکَ مَحَمَّداً صَلَّى الله عَلَيْهِ وَ آلِهِ. اَللّهُمَّ اجْعَلْنِي مِمَّنْ رَضِيتَ عَمَلَهُ، وَ اَطَلْتَ عُمْرَهُ، وَ اَحْيَيْتَهُ بَعْدَ الْمَوتِ».8. اين دعا را بخواند:«لا اِلهَ الا الله وَحْدَهُ لاشَرِيکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَيُمِيتُ، وَ هُوَ حَىٌّ لايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلى کل شَىْءٍ قَدüيرٌ. اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ كَالَّذي تَقُولُ، وَ خَيْراً مِمّا نَقُولُ، وَ فَوْقَ ما يَقُولُ الْقائِلُونَ. اَللّهُمَّ لَکَ صَلاتىü وَ نُسُكي وَ مَحيْاىَ وَ مَماتي، وَ لَکَ تُراثي، وَ بِکَ حَوْلüى، وَ مِنْکَ قُوَّتي. اَللّهُمَّ اِنّي اَعُوذُ بِکَ مِنَ الْفَقْرِ، وَ مِنْ وَساوِسِ الْصُّدُورِ، وَ مِنْ شَتاتِ الاَْمْرِ، وَ مِنْ عَذابِ الْقَبْرِ. اَللّهُمَّ اِنّي اَسْئَلُکَ خَيْرَ الرِّياحِ، وَ اَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ ما يَجىüءُ بِهِ الرِّياحُ، وَ اَسْئَلُکَ خَيْرَ اللَّيْلِ وَ خَيْرَ النَّهارِ. اَللّهُمَّ اجْعَلْ في قَلْبي نُوراً، وَ في سَمْعي وَبَصَري نُوراً، وَ في لَحْمي وَ دَمي وَ عِظامي وَ عُرُوقي وَ مَقْعَدي وَمَقامي وَ مَدْخَلي وَ مَخْرَجي نُوراً، وَ اَعْظِمُ لي نُوراً، يا رَبِّ يَوْمَ اَلْقاکَ، اِنَّکَ عَلى کل شَىْءٍ قَديرٌ».و در اين روز تا مى‌تواند در خيرات و صدقات كوتاهى نكند.9. رو به كعبه كند و هر يك از اين اذکار را صد مرتبه بگويد:«سُبْحانَ الله»، «الله‌اکبر»، «ما شآءَ الله لا قُوَّةَ الا بِاللّهِ»، «أشْهَدُ أنْ لا إلهَ الا الله وَحْدَهُ لا شَرِيüکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ، وَ لَهُ الحَمْدُ، يُحيüي وَيُميüتُ، وَ يُميüتُ و يُحْيي، وَ هُوَ حَىٌّ لا يُمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلى کل شَيءٍ قَديرٌ».سپس از اوّل سوره بقره ده این بخواند، سپس سوره توحيد را سه مرتبه بخواند، پس‌ازآن آیت‌الکرسی را تا آخر بخواند، سپس اين آيات را تلاوت كند:(اِنَّ رَبَّكُمُ الله الَّذي خَلَقَ السَّمواتِ وَ الاَْرْضَ فِي سِتَّةِ اَيّامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِى اللَّيْلَ النَّهارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِاَمْرِهِ اَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الاَْمْرُ تَبارَکَ الله رَبُّ الْعالَمِينَ * اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إنَّهُ لا يُحِبُّ المُعْتَدينَ * وَ لا تُفسِدوا فىü الأرضِ بَعدَ إصلاحِهَا و ادْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إنَّ رَحْمَةَ الله قَريْبٌ مِنَ الُمحْسِنينَ). سپس سوره (قُل اَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقْ) و سوره (قُل اَعُوذُ بِرَبِّ النّاس) را بخواند.سپس آنچه از نعمت‌های پروردگار به ياد داشته باشد یک‌یک ذكر كرده و حمد الهى نمايد. مخصوصاً به خاطر نعمت خانواده و اموال، كه خداوند بزرگ به او مرحمت نموده، حمد بنمايد و بگويد:«اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ عَلى نَعْمآئِکَ، الَّتِي لاتُحصى بِعَدَدٍ و لاتُكافى بِعَمَل». و به آياتى از قرآن که در آن‌ها ذكر حمد شده خدا را حمد نمايد و به آياتى كه در آن‌ها ذكر تسبيح شده خدا را تسبيح نمايد و به آياتى كه در آن‌ها ذكر تكبير شده خدا را تكبير نمايد و به آياتى كه در آن‌ها ذكر تهليل شده خدا را تهليل نمايد و بر محمد و آل محمد زياد صلوات بفرستد و به هر اسمى از اسماء الله كه در قرآن موجود است خدا را بخواند و به آنچه از اسماء الهى كه در ياد دارد خدا را ذكر كند و به اسماء الهى كه در آخر سوره حشر موجود است خدا را بخواند؛ و آن‌ها عبارت‌اند از:«الله، عالِمُ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ، الرَّحْمنُ الرَّحيüمِ، اَلمَلِکُ، القُدُّوسُ، السَّلام، المؤمِنُ المُهَيْمِنُ، العَزيüزُ الْجَبّارُ، المُتَكَبِّرُ، الخالِقُ الْبارِىءُ، المُصَوِّرُ».و اين دعا را بخواند:«أَسْأَلُکَ يا الله يا رَحْمنُ، بِكُلِّ اسْمٍ هُوَ لَکَ، وَ أَسْأَلُکَ بِقُوَّتِکَ وقُدْرَتِکَ وَ عِزَّتِکَ، وَ جَمِيعِ ما اَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ، وَ بِجَمْعِکَ وَ بِاَرْكانِکَ كُلِّهَا، وَ بِحَقِّ رَسُولِکَ صَلَواتُکَ عَلَيْهِ وَ آلِهِ، وَ بِاسْمِکَ الاَْكْبَرِ الاَْكْبَرِ، وَبِاسْمِکَ الْعَظِيمِ، الَّذِي مَنْ دَعاکَ بِهِ كانَ حَقّاً عَلَيْکَ اَنْ لا تُخَيِّبَهُ، وَبِاسْمِکَ الاْعْظَمِ الاْعْظَمِ، الَّذِىü مَنْ دَعاکَ به كانَ حَقّاً عَلَيْکَ اَنْ لاتَرُدَّهُ، وَ اَنْ تُعْطِيَهُ ما سَأَلَ، وَ اَنْ تَغْفِرَ لِي جَمِيعَ ذُنُوبِي، فِي جَمِيعِ عِلْمِکَ فِىَّ».و هر حاجت كه دارد از خداوند بخواهد و از خداوند متعال توفيق حج را در سال آينده و هرسال طلب كند.و هفتاد مرتبه «أَسْئَلُکَ الْجَنَّةَ» و هفتاد مرتبه «أسْتَغْفِرُ الله رَبّي وَأتُوبُ إلَيْهِ» بگويد.سپس اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ فُكَّني مِنَ النّارِ، وَ أوْسِعْ عَلىَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَيِّبِ، وَادْرَأ عَنِّى شَرَّ فَسَقَةِ الجِنِّ وَ الإنْسِ، وَ شَرَّ فَسَقَةِ العَرَبِ وَ الْعَجَمِ».10. نزديك غروب آفتاب بگويد:«اَللّهُمَّ اِنّىü اَعُوذُبِکَ مِنَ الْفَقْرِ، وَ مِنْ تَشَتُّتِ الاُْمُورِ، وَ مِنْ شَرِّ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهارِ، اَمْسى ظُلْمىü مُسْتَجيüراً بِعَفْوِکَ، وَ اَمْسى خَوْفىü مُسْتَجيüراً بِاَمانِکَ، وَ أمْسى ذُنُوبي مُسْتَجِيرَةً بِمَغْفِرَتِکَ، وَ اَمْسى ذُلّىü مُسْتَجيüراً بِعِزِّکَ، وَ اَمْسى وَجْهي الْفانüى مُسْتَجيüراً بِوَجْهِکَ الْباقüى. يا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ، وَ يا اَجْوَدَ مَنْ اَعْطى، جَلِّلْنüى بِرَحْمَتِکَ، وَ اَلْبِسْنىü عافِيَتَکَ، وَ اصْرِفْ عَنّي شَرَّ جَميعِ خَلْقِکَ».توجّه به اين نكته لازم است كه دعاهاى وارده در اين روز شريف بسيار است و هرقدر ممكن باشد خواندن دعا مناسب است و بسيار خوب است كه در اين روز دعاى صحيفه كامله و دعاى حضرت سيّد الشّهداء و حضرت زين‌العابدين 8 خوانده شود و بعد از غروب آفتاب بگويد:«اَللّهُمَّ لاتَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ هذَا الْمَوْقِفِ، وَ ارْزُقْنيüهِ مِنْ قابِلٍ اَبَداً ما اَبْقَيْتَنِي، وَ اقْلِبْنِي الْيَوْمَ مُفْلِحاً مُنْجِحاً مُسْتَجاباً لِي، مَرْحُوماً مَغْفُوراً لِي، بِاَفْضَلِ ما يَنْقَلِبُ بِهِ الْيَوْمَ اَحَدٌ مِنْ وَفْدِکَ، وَ حجاج بَيْتِکَ الْحَرامِ، وَ اجْعَلْنِى الْيَوْمَ مِنْ اَكْرَمِ وَفْدِکَ عَلَيْکَ، وَ اَعْطِنِي اَفْضَلَ ما اَعْطَيْتَ اَحَداً مِنْهُمْ، مِنَ الْخَيْرِ وَ الْبَرَكَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الرِّضْوانِ وَالْمَغْفِرَةِ، وَ بارِکْ لِي فِيما اَرْجِعُ اِلَيهِ، مِنْ اهل اَوْ مالٍ أوْ قَلِيلٍ اَوْ كَثِيرٍ، وَ بارِکْ لَهُمْ فِىَّ».و بسيار بگويد: «اللّهُمَّ اَعْتِقْنüي مِنَ النَّار».

1. با تن و دلى آرام از عرفات به‌سوی مزدلفه حركت كند و استغفار نمايد.2. همین‌که از طرف دست راست به تلّ سرخ رسيد بگويد: «اللّهُمَّ ارْحَمْ تَوَقُّفي، وَ زِدْهُ فüي عَمَلي، وَ سَلِّمْ لي ديüني، وَ تَقَبَّلْ مَناسِكüي».3. درراه رفتن عجله ننمايد و كسى را آزار ندهد. 4. نماز مغرب و عشا را تا مزدلفه به تأخیر اندازد، اگرچه ثلث شب نيز بگذرد، ولى با توجّه به این‌که گاه رسيدن به مشعر در زمان ما به تأخیر مى‌افتد بهتر است در شرايط فعلى نماز مغرب و عشا را در عرفات بخواند و حركت كند.5. ميان هر دونماز به يك اذان و دو اقامه جمع كند، يعنى براى نماز مغرب اذان و اقامه گويد و براى نماز عشا فقط اقامه.6. نوافل مغرب را بعد از نماز عشا به‌جا آورد.7. در آن شب به هر مقدارِ ممكن به عبادت الهى بپردازد.8. اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ هذِهِ جُمَعُ، اَللّهُمَّ اِنّىü اَسْئَلُکَ اَنْ تَجْمَعَ لىü فüيها جَوامِعَ الْخَيْرِ. اَللّهُمَّ لاتُؤْيِسْنüى مِنَ الْخَيْرِ الَّذüى سَئَلْتُکَ، اَنْ تَجْمَعَهُ لىü فüى قَلْبüى، وَاَطْلُبُ مِنْکَ اَنْ تُعَرِّفَنüى ما عَرَّفْتَ اَوْلِيآئَکَ فىü مَنْزِلىü هذا، وَ اَنْ تَقِيَنىü جَوامِعَ الشَّرِّ».9. بعد از نماز صبح با طهارت حمد و ثناى الهى را به‌جا آورد و هراندازه كه ممكن باشد از نعمت‌های حضرت حق ذكر كند و بر محمد و آل‌محمّد صلوات بفرستد، آنگاه دعاء نمايد و بعضى آن را واجب مى‌دانند.10. اين دعا را نيز بخواند:«اَللّهُمَّ رَبَّ الْمشعرالحرام فُکَّ رَقَبتىü مِنَ النّارِ، وَ اَوْسِعْ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ، وَ ادْرَأ عَنّüى شَرَّ فَسَقَةِ الْجِنِّ وَ الاِْنسِ. اَللّهُمَّ اَنْتَ خَيْرُ مَطْلُوبٍ اِلَيْهِ، وَ خَيْرُ مَدْعُوٍّ وَ خَيْرُ مَسْئُولٍ، وَ لِكُلِّ وافِدٍ جائِزَةٌ، فَاجْعَلْ جائِزَتىü فىü مَوْطِنىü هذا اَنْ تُقüيلَنىü عَثْرَتىü، وَ تَقَبَّلْ مَعْذِرَتىü، وَ اَنْ تَجاوَزَ عَنْ خَطüيئَتىü، ثُمَّ اجْعَلِ التَّقْوى مِنَ الدُّنْيا زادي».11. سنگ‌ريزه‌هايى را كه در منى رمی خواهد نمود از مشعر بردارد و مجموع آن‌ها هفتاد سنگ است (و چون بعضى از سنگ‌ها ممكن است اصابت نكند، بيشتر بردارد).12. هنگامی‌که از مشعر به‌سوی منى مى‌رود و به وادى «مُحَسَّر» مى‌رسد، مقدار صد قدم تند برود و بگويد:«اَللّهُمَّ سَلِّمْ لي عَهْدىü، وَ اقْبَلْ تَوْبَتي، وَ أجِبْ دَعْوَتي، وَ اخْلُفْني فيüمَنْ تَرَكْتُ بَعْدي».

امورى كه در احرام عمره مستحب بود، در احرام حج نيز مستحب است. علاوه بر آن، مستحبات زير را نيز به‌قصد رجاء بجا آورد: پس از این‌که احرام بست و از مکه بيرون آمد، همین‌که بالاى بلندى اطراف مکه قرار گرفت، با صداى بلند لبّيك بگويد. و هنگامی‌که متوجّه مِنى شد بگويد: «اللّهُمَّ إيّاکَ أرْجُو، وَ إيّاکَ أدْعُو، فَبَلِّغْني أمَلِي، وَ أصلِحْ لي عَمَلِي».با تن و دلى آرام، با تسبيح و ذكر حق تعالى راه را ادامه دهد و چون به منى رسيد بگويد:«اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي اَقْدَمَنِيها صالِحاً فِي عافِيَةٍ، وَ بَلَّغَنِي هذَا الْمَكانَ».سپس بگويد:«اَللّهُمَّ هذِهِ مِنى، وَ هِىَ مِمّا مَنَنْتَ بِهِ عَلَيْنا مِنَ الْمَناسِکِ، فَاَسْأَلُکَ اَنْ تَمُنَّ عَلَىَّ بِما مَنَنْتَ عَلى أنْبِيآئِکَ، فَإنَّما اَنَا عَبْدُکَ وَ فِي قَبْضَتِکَ».و اگر ممكن است شب عرفه را در منى بماند و به طاعت الهى مشغول باشد و بهتر آن است كه عبادات و خصوصاً نمازها را در مسجد خيف به‌جا آورد و پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب تعقيب گفته، سپس به‌سوی عرفات روانه شود و اگر بخواهد بعد از طلوع صبح روانه شود مانعى ندارد، ولى سنّت بلكه أحوط اين است كه تا آفتاب طلوع نكرده از وادي محسَّر رد نشود و روانه شدن پيش از صبح مكروه است، مگر براثر ضرورت، مانند بيمار و كسى كه از ازدحام مردم خائف باشد. چون به‌سوی عرفات حركت كند، اين دعا را بخواند:«اَللّهُمَّ اِلَيْکَ صَمَدْتُ، وَ اِيّاکَ اعْتَمَدْتُ، وَ وَجْهَکَ اَرَدْتُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُبارِکَ لىü فىü رِحْلَتىü، وَ اَنْ تَقْضِىَ لِي حاجَتىü، وَ اَنْ تَجْعلَنىü مِمَّنْ تُباهىü بِهِ الْيَوْمَ مَنْ هُوَ اَفْضَلُ مِنّüي».و تا رسيدن به عرفات لبّيك را تكرار كند.البتّه انجام بسيارى از اين مستحبات در حال حاضر مشكل است. آنچه را مى‌تواند انجام دهد و اگر نيّت انجام همه را داشته، خداوند ثوابش را مى‌دهد؛ ان‌شاءالله.

پيرمردان، بيماران، كودكان و تمام اشخاصى كه براى پرستارى يا راهنمايى بايد همراه آن‌ها باشند و آن‌ها كه مى‌ترسند در ازدحام جمعیت صبح روز عيد اذيّت شوند، مى‌توانند شبانه (بعد از مقدارى توقّف در مشعرالحرام و ذكر خدا) به منى بروند و همان شب نيز رمى جمره عقبه كنند؛ ولى احتياط مستحب آن است كه قبل از نصف شب از مشعر حركت نكنند.