جامع المسائل، مرکز پاسخگویی به احکام شرعی و مسائل فقهی

آری، ممكن است طرف قرارداد در مساقات متعدّد باشد يعنى صاحب باغ آن را در اختيار چند نفر بگذارد و با آنها قرارداد مساقات ببندد.

در فرض سوال، اگر به كارهاى ديگرى مانند بيل‏زدن و كود دادن و سمپاشى كه موجب زياد شدن يا مرغوبيت ميوه مى‏شود احتياج داشته باشد معامله مساقات در آن صحيح است.

مال صاحب باغ است، ولى بايد اجرت آبيارى و كارهاى ديگر را مطابق معمول به كسى كه درختان را سرپرستى كرده بدهد.

در معامله مساقات مى‏توانند صيغه بخوانند، همچنين اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را دراختيار كسى كه كار مى ‏كند بگذارد و او نيز به همين قصد تحويل گيرد بى آن كه صيغه ‏اى بخواند، باز معامله صحيح است (ولى گفتگوى لازم براى مدّت و شرايط بايد قبلًا شده باشد).

طرفين معامله مى‏توانند با رضايت يكديگر معامله مساقات را فسخ كنند و نيز اگر در ضمن قرارداد، حقّ فسخ براى هر دو يا براى يكى قرارداده باشند مى‏توانند معامله را به هم زنند واگر در قرارداد مساقات شرطى ذكر كرده باشند و آن شرط عملى نشود و كسى كه شرط به نفع اوست نتواند طرف را وادار به انجام آن كند، مى‏تواند معامله را به هم زند.

هرگاه كسى درختان ميوه خود را تا مدّت معيّنى به ديگرى واگذار كند كه در مقابل دريافت سهمى از ميوه، باغ او را آبيارى و رسيدگى نمايد اين معامله را «مساقات» گويند.

مساقات چند شرط دارد: 1- مالك و باغدار بايد بالغ و عاقل‏باشند. 2- كسى آنها را مجبور به اين كار نكرده باشد. 3- ممنوع از تصرّف در مال خود نباشند4- مدّت مساقات بايد معلوم باشد و اگر ابتداى آن را معيّن‏كنند و آخر آن را موقعى‏ قرار دهند كه حاصل آن سال بدست مى‏آيد صحيح است.5- بايد سهم هر كدام به صورت نصف يا ثلث حاصل و مانند آن باشد، بنابراين اگر قرار بگذارند كه مثلًا يك تن از ميوه، مال صاحب باغ و بقيّه مال كسى است كه كار مى‏كند معامله باطل است.6- بايد قرار داد معامله را پيش از ظاهر شدن ميوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن ميوه و پيش از رسيدن آن بگذارند چنانچه كارهايى مانند آبيارى و سمپاشى كه براى پرورش ميوه لازم است باقى‏مانده باشد مساقات صحيح است وگرنه اشكال دارد و اگر فقط احتياج به كارهايى مانند چيدن ميوه و نگهدارى آن باشد قرارداد آنها صحيح است، ولى مساقات نيست.

معامله مساقات علاوه بر درختان ميوه در مورد درختانى مانند درخت گل كه از گل آن براى گلاب گيرى و مانند آن استفاده مى‏كنند و يا درختانى مثل درخت حنا و سدر كه از برگ آنها بهره مى‏گيرند، يا بعضى از درختان كه از شيره و صمغ آن استفاده مى‏كنند صحيح است، ولى در مورد درختانى كه هيچ يك از اينها را ندارد مساقات صحيح نيست.

در فرض سوال، در صورتى كه تمام جهات را روشن كنند معامله صحيح است، هر چند مساقات ناميده نمى‏ شود.

اجاره جایز نیست ولی خرید مانعی ندارد.

بايد اعمالى را كه بر عهده هر كدام از دو طرف مى‏باشد قبلًا معيّن كنند، مانند تعمير قنات، يا موتور چاه و همچنين تهيّه كود و وسيله سمپاشى و غير اينها و اگر عرف و قاعده‏اى در محل باشد همان كافى است.

معامله مساقات با مرگ صاحب باغ به هم نمى‏خورد و ورثه او به جاى‏ او هستند، امّا اگر كسى كه تربيت درخت ها به او واگذار شده بميرد در صورتى كه شرط كرده باشند خودش باغدارى كند معامله به هم مى‏خورد، ولى اگر چنين شرطى نكرده باشند ورثه او جانشين او مى‏شوند.