نحوه تقسيم در صورت عدم سود
اگر مدّت مزارعه تمام شود و حاصل به دست نيايد، تکلیف چیست؟
هرگاه مدّت مزارعه تمام شود و حاصل به دست نيايد، چنانچه براثر كوتاهى زارع باشد صاحب زمين میتواند زارع را وادار كند كه زراعت را بچيند، ولى اگر به خاطر عقب افتادن سال باشد (طبق آنچه متعارف است) مالك بايد صبر كند و اگر هیچکدام نباشد و چيدن زراعت باعث ضرر و زيان زارع شود و مالك ضررى نبيند نيز بايد صبر كند، امّا درصورتیکه ضرر متوجّه او شود حق دارد زارع را وادار به چيدن زراعت كند.
معنی مزارعه
لطفاً بفرمایید که مزارعه چه نوع معاملهای است؟
«مزارعه» آن است كه صاحب زمين، زمين خود را در اختيار زارع بگذارد تا زراعت كند و سهم معيّنى از حاصل را به مالك دهد. قرارداد مزارعه ممكن است با صيغه لفظى باشد، مثلاً بگويد: «من اين زمين را در برابر یکسوم حاصل آن براى مدّت دو سال در اختيار تو مىگذارم و زارع بگويد: قبول كردم»، يا بدون آنكه صیغهای بخواند زمين را براى زراعت در اختيار او بگذارد و او تحويل بگيرد (البتّه گفتگوهاى لازم درباره مدّت و مقدار حصّه و مانند آن بايد قبلاً شده باشد).
شرایط مزارعه
در معامله مزارعه چه شرایطی لازم است؟
در مزارعه چند چيز شرط است: 1- صاحب زمين و زارع هر دو بايد بالغ و عاقل باشند و با قصد و اختيار خود مزارعه را انجام دهند و حاكم شرع آنها را از تصرّف در اموالشان جلوگيرى نكرده باشد و سفيه نباشند، 2- همه حاصل زمين به يكى از آن دو اختصاص داده نشود. 3- سهم هرکدام بطورمشاع باشد، مانند نصف يا ثلث حاصل و مثل اينها، بنابراين اگر شرط کنند که نوعى از حاصل مخصوص به يكى و نوع ديگر مخصوص به ديگرى باشد، يا شرط كنند حاصل فلان قسمت از زمين مال يكى و حاصل قسمت ديگر مال دومیباشد صحيح نيست و نيز اگر صاحب زمين بگويد اين زمين را زراعت كن و هرچه مىخواهى به من بده باطل است.4- بايد مدّتى را كه زمين در اختيار زارع است معیّن کنند و بهاندازهای باشد كه به دست آمدن حاصل در آن مدّت ممكن شود. 5- زمين بايد قابل زراعت باشد ولى اگر زمين آماده نيست امّا مىتوان كارى كرد كه آماده زراعت شود مزارعه صحيح است.6- نوع زراعت را بايد معیّن کند، مگر اينكه زراعت هر چه باشد تفاوتى در نظر آنها و نظر توده مردم نداشته باشد و يا اينكه معلوم باشد كه اين زمين براى چه زراعتى مناسب است. 7- بايد زمين معيّن باشد، بنابراين اگر كسى چند قطعه زمين دارد و بگويد يكى از آنها را به مزارعه دادم درصورتیکه زمینها در مرغوبيّت متفاوت باشد مزارعه باطل است، ولى اگر آن زمینها يكسان است و مثلاً بگويد مقدار پنج هكتار از اين زمين را به تو واگذار میکنم مانعى ندارد و نيز ممكن است زمين را بدون اینکه زارع ديده باشد با اوصاف براى او بيان كند. 8- مخارج زراعت و همچنين بذر و مانند آن را بايد معيّن كنند كه بر عهده چه كسى است؛ ولى اگر مخارجى را كه هرکدام بايد بكنند ميان مردم آن محل معلوم باشد كافى است.
صاحب درختی که در زمین مشاع کاشته شده
چند برادر در یکخانه زندگى میکنند و مال و ملک ایشان مشاع است یکى از برادران در زمین مشاع درخت مینشاند، شرعاً این درختان مال کدامیک از آنهاست؟
درخت از آنکسی است که مالک آن بوده و در زمین نشانیده است لکن اگر بدون اجازه صاحب زمین بوده است صاحب زمین حق دارد که اجاره بگیرد یا درخت را از اصل بیرون بیاورد و به صاحبش بدهد.
نهالی که از ریشه درخت همسایه روییده
شخصى درختى در زمین خودش میکارد و ریشه آن به زمین شخص دیگرى میرسد و از آن نهال میروید آیا آن نهال از صاحب زمین است و یا از صاحب درخت؟
از صاحب درخت است، لکن صاحب زمین میتواند یا اجاره بگیرد و یا بااطلاع به صاحب درخت آن نهال را قطع کند.
تکلیف محصولی که بعد از اتمام مدت مزارعه رشد کرده
اگر بعد از جمع كردن حاصل و تمام شدن مدّت مزارعه، ريشه زراعت در زمين بماند و سال بعد دو مرتبه حاصل دهد، تکلیف چیست؟
چنانچه صاحب زمين و زارع از آن صرف نظر نكرده باشند حاصل سال دوم مطابق سال اوّل بايد تقسيم شود.
آگاهى به بطلان مزارعه بعد از زراعت
هرگاه بعد از زراعت و قبل از پايان محصول بفهمند مزارعه باطل بوده، تکلیف چیست؟
در فرض سؤال، اگر بذر از صاحب زمين است زراعت متعلّق به اوست و بايد اجرت زارع را مطابق معمول بپردازد و اگر بذر از زارع باشد زراعت مال اوست و بايد مالالاجاره زمين را مطابق معمول به صاحب زمين بدهد و چنانچه رضايت به باقى ماندن زراعت تا پايان مدّت در زمين خود ندهد زارع بايد آن را بچيند، مگر اينكه این کار موجب ضرر و زيان او گردد و باقی ماندن در زمين و پرداختن مالالاجاره موجب ضرر و زيانى براى مالك نباشد.
تکلیف مزارعه با مرگ زارع يا صاحب زمين
اگر بعد از قرارداد، صاحب زمين يا زارع بميرد، تکلیف چیست؟
در فرض سؤال، مزارعه به هم نمیخورد و ورثه آنها بهجای آنان خواهند بود، ولى اگر زارع بميرد و شرط كرده باشند كه شخصاً زراعت كند مزارعه به هم مىخورد و اگر زراعت نمايان شده باشد بايد سهم او را به ورثهاش بدهند، ولى ورثه نمیتوانند صاحب زمين را مجبور كنند كه زراعت در زمين باقى بماند، مگر اينكه چيدن آن موجب ضرر و زيان آنها شود.
موارد امکان فسخ مزارعه
در چه صورتی میتوان مزارعه را فسخ کرد؟
صاحب زمين و زارع بدون رضايت يكديگر نمیتوانند مزارعه را به هم بزنند، ولى اگر به هنگام قرارداد، حقّ فسخ براى هر دو، يا يكى از آن دو معيّن كرده باشند، میتواند مطابق قرارداد، معامله را به هم زند.
صاحب درختی که در زمین غیر کاشته شده
اگر زارع و دهقان و یا کارگر و خادم کسى در زمین صاحب زمین درخت مینشاند، شرعاً این درختان مال کدامیک از آنهاست؟
درخت از آنکسی است که مالک آن بوده و در زمین نشانیده است لکن اگر بدون اجازه صاحب زمین بوده است صاحب زمین حق دارد که اجاره بگیرد یا درخت را از اصل بیرون بیاورد و به صاحبش بدهد.