Məsələ 1510: Ehtiyac duyulan, az olduqda şəxsiyyətinə uyğun yaşaya bilməyəcəyi təqdirdə, sərmayənin xümsü yoxdur. Yəni həmin və sonrakı ilin gəlirlərindən götürüb, sərmayə edə bilər. Onun xümsünu ödəməklə işinə bir zərər yetişməzsə, bu sərmayənin ticarət, yer, su, əkinçilik üçün əmlak və iş vəsaitləri olmasından asılı olmayaraq, onun xümsünu verməlidir.
Məsələ 1511: Əgər iş və yaxud ticarət əsnasında sərmayənin bir miqdarı aradan getsə və bu, alver zərərlərindən sayılsa, onun miqdarını qazancdan götürə bilər. Lakin ayrı hadisələrə görə zərərə uğrasa (oğurluq və s. kimi), onu qazancdan götürə bilməz. Əgər yerdə qalan sərmayə ilə öz şəxsiyyətinə uyğun ticarət işini davam etdirə bilməsə, istisnadır.
Məsələ 1512: Əgər sərmayədən başqa, onun malından olan başqa bir şey sınmaq, yanmaq, oğurlanmaq və s. vasitlərlə aradan getsə, həmin il ona ehtiyacı olduğu halda, onu həmin ilin qazancından hazırlaya bilər.
Məsələ 1513: Əgər ilin əvvəlində öz xərclərini ödəməkdən ötrü borc etsə və il qurtarmazdan qabaq qazanc əldə etsə, öz borc miqdarını o mənfəətdən çıxa bilər. İl boyu qazanc əldə etməsə və öz xərclərini ödəməkdən ötrü borc alsa, borclarını ödəməkdən ötrü sonrakı illərin qazancından istifadə edə bilər.
Məsələ 1514: Məişət xərcləri, zərər, talançılıq və s. şeylərə görə insan borca düşərsə, onu həmin ilin qazancından ödəyə bilər. Amma borcunu kredit yolu ilə verirsə, yalnız həmin ildə ödəməli olduğu kreditlər o ilin xərclərindən sayılır.
Məsələ 1515: Əgər malını çoxaltmaq və ya ehtiyacı olmadığı bir əmlakı almaq qəsdi ilə borc alsa, o borcu ilin qazancından azalda bilməz. Lakin borca götürdüyü malı və yaxud borc vasitəsi ilə aldığı şeyi hansısa səbəb üzündən əldən versə və məcburi halda borcunu ödəməli olsa, onu illik mənfəət və qazancından ödəyə bilər.
Məsələ 1516: İnsan xümsünü vermədiyi maldan istifadə edə bilməz. Yalnız xüms verməyi niyyət etmək kafi deyil. Həmçinin, xümsü boynuna alıb, maldan istifadə edə bilməz. Əgər istifadə etsə, haram iş görmüşdür və o mal tələf olsa, onun xümsünü ödəməlidir.
Məsələ 1517: Xüms borcu olan bir şəxs şəriət hakiminin icazəsi ilə (müstəhəqlərin məsləhətini nəzərə almaqla) razılaşıb və pulu əldən-ələ verib malın hamısında təsərrüf edə bilər. Əgər ondan sonra malda bir gəlir əldə edilsə, ona məxsus olar.
Məsələ 1518: Başqası ilə şərik olan bir şəxs, ortağının malının xümsünü vermədiyini bildiyi halda onunla alverini davam etdirməsi caiz deyil. Şərikli mala xüms gəldiyi halda, hər ikisinin ondan istifadə etməsi haramdır.
Məsələ 1519: İnsan bir malın xümsünün verilmədiyini yəqin etdiyi halda ondan istifadə edə bilməz. Lakin bir kəsin malının xümsünü verib-vermədiyində şəkk etdiyi halda o maldan istifadə etməsi caizdir. Belə bir şəxsin verdiyi hədiyyəni almaq, onunla alver etmək, verdiyi ziyafətdə iştirak etməyin eybi yoxdur və bu haqda araşdırma aparmaq lazım deyil.
Məsələ 1520: Bir şəxs dini vəzifə boynuna gəldikdən bəri xüms verməyib, qazanc əldə edib, məişətinə lazım olan avadanlıqlar alıb və indi isə xüms verməli olduğunu anlayıb və onun haqqında öz vəzifəsini icra edib, yaşayışını halal etmək istəyirsə, əgər qazancının mənfətindən özünə lazım olmayan əşyaları alıb, bir il onun üstündən ötübsə, onun xümsünü verməlidir. Yox, əgər, mənfət qazandığı il əsnasında öz şə’ninə uyğun, ehtiyac duyduğu ev avadanlıqları və başqa şeyləri alıbsa, qazanc əldə etdiyi il əsnasında onları aldığını bilsə, onun xümsünü verməsi lazım deyil. Əgər il əsnasında və ya il tamam olandan sonra olduğunu bilməsə, vacib ehtiyata əsasən, gərək şəriət hakimi və ya onun nümayəndəsi ilə razılaşmalıdır. Yəni, şəkk etdiyi bütün malını hesablamalı və şəriət hakimi xüms baxımından onun borcunu təxmin edib, onunla müsalihə edər və onu ödəməklə bütün malı pak olar.
Məsələ 1521: Əgər bir kiçik uşağın qazancı olub, illik xərcindən artıq qalsa, vacib ehtiyata əsasən, həddi-büluğa çatdıqdan sonra onun xümsünü verməlidir.
